Kracht van het Noorden

Eind 2022 heeft het kabinet in vier brieven de contouren aangegeven voor een grote transitie van het landelijke gebied. Naast de transitie van de landbouw gaat het om klimaatadaptatie, aanpak van veenoxidatie, herstel van de biodiversiteit, verbetering van de waterkwaliteit en het (weer) sturend laten zijn van water en bodem als ordenend principe. Niet alleen in het landelijk gebied spelen grote opgaven, ook op het gebied van infrastructuur en verstedelijking. Rijk en provincies wilden eind 2023 afspraken maken om de ruimtelijke puzzel te kunnen leggen op het gebied van woningbouw, infrastructuur, energie, natuur en landbouw.

Dit was voor de noordelijke natuurorganisaties (Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Het Drentse Landschap, Het Groninger Landschap, It Fryske Gea en de drie provinciale Natuur en Milieufederaties) aanleiding om tot een gezamenlijke eigen visie op de toekomst van Noord-Nederland te komen. LAOS werd gevraagd hen daarbij te helpen. Ontwerpend onderzoek leidde tot de beeldende verhaallijn de ‘Kracht van het Noorden’. In intensieve werksessies met alle betrokkenen kreeg de visie vorm. Ze laat zien welk aantrekkelijk en duurzaam perspectief een integrale aanpak vanuit een systemische benadering van landschap en natuur biedt.

Opgaven en transities

De mondiale biodiversiteitscrisis leidt tot een vervlakking van het landschap. De oorspronkelijke kwaliteit en variatie verdwijnen in hoog tempo. Ook windmolens, zonneparken, distributiecentra en hoogspanningstracé ’s drukken in toenemende mate hun stempel op het landschap.

Door de klimaatverandering komt er nog meer op ons af. Temperatuurstijging leidt tot meer perioden van zowel droogte als wateroverlast. De zoetwateraanvoer vanuit het Europees achterland gaat meer fluctueren en in droge zomers helemaal wegvallen. De zeespiegelstijging leidt tot verzilting langs de kust. Dit heeft een sterk negatieve invloed op de biodiversiteit en daarmee op de veerkracht van onze natuurlijke leefomgeving en op onze samenleving.

Onze omgang met de aarde moet drastisch wijzigen naar een aanpak die is gebaseerd op een klimaatneutrale, natuurinclusieve en circulaire samenleving. We staan voor ingrijpende transities in de landbouw, de energieopwekking en de herstructurering en het energiezuiniger maken van de woningvoorraad. Al deze opgaven spelen tegelijkertijd in ons landschap. De kernkwaliteiten van Noord-Nederland liggen op het vlak van natuur, landschap en ruimtelijke kwaliteit. De visie zet in op het versterken van deze kwaliteiten.

Het lange termijnperspectief

De visie is opgezet vanuit een wervend langetermijnperspectief. Hoe ziet Noord-Nederland er over 50 tot 100 jaar uit? En wat moeten we dan nu doen?

De denklijn bestaat uit vier delen:

• Door Noord-Nederland vanuit een grotere context te beschouwen en de bijzondere waarden en rijkdom aan landschap en natuur te laten zien, tonen we de eigen kracht van het Noorden.

• Deze eigen kracht en de landschappelijke opbouw en karakteristiek van het Noorden zijn leidende uitgangspunten voor een duurzame ontwikkeling van het Noorden. 

• De landschappelijke benadering en het watersysteem als onderlegger – in nauwe samenhang met reliëf en bodem – leggen de basis voor een natuur- en landschapsagenda voor Noord-Nederland.

• Op basis van het voorgaande schetst de visie de kansen voor sectoren als voedselproductie, wonen, werken, energie en recreatie.

Hierbij gaat het Noorden uit van de eigen kwaliteiten en positioneert zich niet als overloop van de Randstad.

Uitgangspunten

Herstel van het natuurlijk watersysteem in het Noorden – van ‘veen tot zee’ – vormt de basis voor de inrichting. Het gebied krijgt een zelfvoorzienend watersysteem dat niet meer afhankelijk is van aanvoer van zoet water van elders. Het Drents Plateau wordt dé strategische grondwatervoorraad voor heel Noord-Nederland. We verleggen de focus van water afvoeren naar water vasthouden. In de veengebieden stoppen we de veenoxidatie en herstellen we de sponswerking. In een brede kustzone is vanuit het achterland meer zoet water beschikbaar. Tegelijkertijd laten we de zee op een aantal plekken gecontroleerd toe om de kustzone mee te kunnen laten stijgen met de zeespiegel.

Natuuragenda

Voor versterking van de natuur en het herstel van de biodiversiteit zijn een robuust natuurnetwerk en een fijnmazige dooradering met natuur van landelijk en stedelijk gebied belangrijk. Het huidige netwerk wordt versterkt en uitgebreid met herstel van watersystemen en milieukwaliteit. Missende schakels worden gerealiseerd. Zo liggen er kansen voor een aaneengesloten merengebied in Friesland en enkele grotere natuurkernen in Drenthe. Buiten het natuurnetwerk helpt een groenblauwe dooradering van agrarisch en stedelijk gebied het herstel van biodiversiteit. Voor agrariërs draagt het leveren van groenblauwe diensten bij aan hun verdienmodel. Dit ondersteunt de transitie naar een natuurinclusieve landbouw.

Landschapsagenda

Noord-Nederland kent een enorme variatie aan landschapstypen met unieke combinaties van cultuurhistorische patronen en lijnen in het landschap. Verstedelijking en schaalvergroting in de landbouw zetten dit onder druk. De visie bepleit herstel van een fijnmazig landschappelijk raamwerk op een wijze die aansluit bij de identiteit van de betreffende streek.

Koppelkansen

De visie geeft een eerste verkenning van de meerwaarde en koppelkansen die er liggen voor landbouw, wonen en werken, energie en recreatie en toerisme. We zetten in op natuurinclusieve landbouw met gesloten kringlopen op het schaalniveau van Noord-Nederland. Overstappen naar hoogwaardige en specifieke teelten en diensten biedt regio-specifieke mogelijkheden. We versterken en verduurzamen de bestaande infrastructuur voor mobiliteit tussen de noordelijke kernen zelf, waarbij minder nadruk ligt op de aanleg van een nieuwe spoorverbinding met de Randstad. De aanwezige energie-infrastructuur maakt een transitie naar een circulaire industrie met waterstof als energiedrager mogelijk. In de veenpolders is ruimte voor (combinaties van) strategische voorraden zoet water, CO2-vastlegging, opwek van zonne-energie, wonen op water en natuur. Een robuust natuurnetwerk met grote natuurkernen maakt natuurbeleving en ecotoerisme met een internationaal bereik mogelijk. Nationale Parken Nieuwe stijl en het Unesco Werelderfgoed (Waddenzee en Koloniën van Weldadigheid) spelen hierbij een belangrijke rol. Het biedt ondernemers kansen om hierop in te spelen.