Herbestemming Nicolaaskerk

Toen na jarenlange leegstand duidelijk werd dat de 19e eeuwse Nicolaaskerk geen kerkelijke functie meer zou krijgen, zicht Mensingeweer een andere openbare bestemming zodat de kerk behouden zou blijven voor de gemeenschap. de Stichting SintJan, de ontwikkelende tak van de Coöperatie Klooster&Buren), zocht al een tijd naar een geschikte bijeenkomstruimte voor de dorpen en vond dit in de Sint Nicolaaskerk. De herbestemming van de kerk is onderdeel van de pilot verduurzamen rijksmonumenten van het ministerie van OCW.

Het huidige schip van de Sint Nikolaaskerk stamt uit 1843 maar de toren is veel ouder en stamt uit 1648. Het gebouw staat midden op het voormalige kloosterterrein van Kloosterburen, centraal gelegen in het dorp. De middeleeuwse voorganger van de huidige kerk werd in 1815 gesloopt. Toen het oorspronkelijk verdween, werd ook de doorgang van de toren naar het voormalige schip dichtgemetseld. Die doorgang is tot 2018 dichtgebleven, waardoor je de kerk niet via de toren kon bezoeken. Kerkgangers moesten via de andere zijde, de achterkant van de kerk naar binnen.

In de jaren 70 is de kerk gerenoveerd. De binnenwanden zijn in die periode voorzien van kunsthars, een niet ademende pleisterlaag, zonder isolatie. Het middenpad en het koor zijn in diezelfde tijd voorzien van een betonnen tegelvloer. Alleen onder de vaste houten banken is de houten vloer bewaard gebleven. De kerk werd verwarmd via twee gevelkachels waardoor de verwarming van het gebouw veel energie kostte. Daarbij werkte de sterke wisseling in binnentemperatuur nadelig voor de staat van het gebouw en het orgel.

Ambities

De wens om de Sint Nicolaaskerk multifunctioneel te maken, resulteerde in een aantal ingrepen. Zo zijn de kerkbanken en de preekstoel weggehaald en is de toegang via de kerktoren hersteld en omgevormd tot de nieuwe hoofdentree. De oude entree voor de kerkhangers wordt de dienstentree, voor de keuken. In de kerkzaal wordt een dichte tribune geplaatst. De tribune creëert ruimte voor de nieuwe toiletten, garderobe en zitplaatsen tijdens tentoonstelling. Ook begeleidt ze de bezoeker van de hoofdentree via de toren, naar de kerkzaal. De tribune vormt de verbeelding van het profane gebruik van de voormalige kerk en is een uitvergrootte versie van de preekstoel, die iedereen mag beklimmen. Eenmaal op de tribune, sta je op gelijke hoogte met de onderzijde van de kerkramen. Je kan vanaf hier niet alleen de lucht zien, maar de gehele omgeving. Dit geeft een extra beleving aan de ruimte en maakt het nieuwe gebruik ook van buiten zichtbaar.
De tribune creëert nieuwe plekken, de kerkzaal blijft als geheel intact, maar is nu op meerdere manieren te ervaren.

Het bestaande toilet wordt verwijderd en de keuken gemoderniseerd, door een luik in de orgelwand worden bestellingen uitgegeven. De vrijkomende ruimte aan de andere zijde van de hal wordt benut als technische ruimte met plaats voor de warmtepomp.

Isolerende maatregelen

De gehele begane grond is voorzien van een nieuwe betonnen vloer met vloerverwarming. De bestaande kunsthars pleisterlaag op de wanden is verwijderd. Daarna zijn de wanden voorgestreken met een lemen raaplaag. Tegen deze laag zijn isolerende kalkhennepblokken van 30 cm aangebracht, waarna ze zijn afgewerkt met een nieuwe leemlaag. Deze opbouw levert een zeer goed isolerend dampopen geheel op met een goede vocht- en temperatuurregulering.

In de leemlaag is tot 2 m hoogte wandverwarming opgenomen. De vloer- en wandverwarming worden verwarmd middels een luchtwarmtepomp. Verwarmen via de bodem was hier i.v.m. de hoge archeologische waarde niet toegestaan.
De kerk krijgt een gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning, de toevoer gaat via sleuven onder de ingebouwde banken, de afvoer via de bestaande metalen roosters in het tongewelf. Aan de binnenzijde zijn de spitsbogige vensters voorzien van kozijnen met dubbelglas en de bovenzijde van het tongewelf is geïsoleerd met een dik pakket dampopen aangebrachte vlasisolatie.

Proces

Het budget voor deze verbouw was, ondanks de subsidies van de gemeente Mensingeweer, de provincie Groningen en het ministerie van OCW relatief beperkt. Om de kosten te beperken heeft een groep van vier vrijwilligers gedurende meerdere maanden wekelijks één volledige dag zelf de interne sloop ter hand genomen. Ook tijdens de bouw hebben zij de bouwers ondersteund om de verbouw te kunnen realiseren, op deze manier is het gelukt om alle wensen binnen het budget te realiseren. Het was bijzonder te merken dat alle verschillende aannemers zich meer dan betrokken voelden om voor het dorp een gemeenschappelijke plek te maken. Een samenwerking die naast het fysieke resultaat een sterke onderlinge saamhorigheid heeft opgeleverd.