Nieuw Woelwijck

In 15 jaar co-creatie is Nieuw Woelwijck - een actieve dorpsgemeenschap van ruim 400 verstandelijk gehandicapten - verduurzaamd en getransformeerd. Samen met het ontwerpteam ontstond stapsgewijs een uniek woonzorglandschap dat meebewoog met de veranderende inzichten in zorg en regelgeving.

Menswaardige zorg en een daarbij passende woonvorm.

Sinds haar oprichting in 1977 handelt Nieuw Woelwijck vanuit een duidelijke visie. De initiatiefnemers namen afstand van de (destijds) reguliere individuele gehandicaptenzorg en kozen voor groepswonen met daar waar wenselijk individuele momenten voor bewoners. Aan de rand van Sappemeer, op de grens van de veenkoloniën, bouwden ze een eigen dorp.

Gewoon’ leven

Van koffie drinken tot een bloemenmarkt – in Nieuw Woelwijck staat ontmoeting centraal. Ondanks de veelal ernstige meervoudige problematiek van de cliënten, is de dagindeling en zorgarchitectuur zo ingericht dat bewoners een beschermd maar tegelijkertijd zo ‘gewoon’ mogelijk bestaan kunnen leiden. In woongroepen van 8 tot 10 bewoners wordt samen gegeten, gewerkt en ontspannen.

Architect Leo de Jonge en landschapsarchitect Harry De Vroome vertaalden Nieuw Woelwijcks zorgvisie in een parkachtige omgeving, waar clusters van 42 woongebouwen gegroepeerd werden rondom een centrale dorpskern. Naast een dorpshuis en winkels, zijn er in het centrum ook werkgebouwen, een restaurant, zwembad en theater te vinden.

Na jaren van intensief gebruik, waren de oorspronkelijke woon- en centrumgebouwen begin 2000 sterk verouderd. Het zorgdorp voldeed niet meer aan de huidige eisen en de gebouwen gebruikten bovendien veel energie. De vraag van Nieuw Woelwijck luidde in 2008 dan ook: “Help ons een visie voor de toekomst te maken.”

Directe dialoog

Na de eerste haalbaarheidsstudie is er door DAAD Architecten en BoschSlabbers een traject ontworpen dat voorzag in de stapsgewijze transformatie van het hele dorp. Naast de sloop, renovatie en verduurzaming van bestaande gebouwen, werd eerst een plan opgesteld voor de bouw van 14 nieuwe woongebouwen. Door deze aanpak hoefden de bewoners slechts één keer te verhuizen.

Dankzij de heldere zorgvisie van Nieuw Woelwijck als opdrachtgever en de regie die zij gedurende het hele proces zelf voerden, ontstond een intensieve samenwerking. Deze samenwerking kenmerkte zich door een directe dialoog en een integrale aanpak. Bij elke vergadering schoven de juiste betrokkenen aan tafel, namelijk de mensen met praktische zorgkennis, wat de voortgang en kwaliteit van het project ten goede is gekomen. Diverse opgaven zijn gekoppeld, zoals woningbouw en klimaatadaptatie. In het plan is veel ruimte voor groen en is al het water dat op de verharding en daken valt, gebruikt om groen te voeden of het watersysteem aan te vullen. Dankzij een eigen waterpeil is het bestaande, door oxidatie bruin gekleurde water helderder geworden. De inheemse planten sluiten goed aan op de omgeving en versterken de biodiversiteit van het gebied.

Learning by doing

Dankzij de langdurige samenwerking en het opgebouwde vertrouwen leverde elk deelproject waardevolle kennis en inzichten op voor de volgende fase. Het ontwerpproces werd gekenmerkt door co-creatie en ‘learning by doing’, waarbij praktijkervaringen telkens leidden tot verbeteringen in de volgende ontwerpfase.

Naast maquettes werden ook andere middelen ingezet om de ruimtelijke consequenties te testen. Zo werd er een badkamer bij DAAD Architecten op kantoor op ware grootte nagemaakt die kon worden uitgeprobeerd met bedden, rolstoelen en tilliften. Uitvoerig konden zo de zichtrelaties, draairichting van deuren en positie van de schakelaars worden geoptimaliseerd.

Familie van gebouwen

De sterke samenhang tussen architectuur en landschap, zoals dat door de oorspronkelijke ontwerpers was bedacht, vormt het uitgangspunt voor de vernieuwing. Aan de bestaande ‘familie van gebouwen’ die Nieuw Woelwijck kenmerkt, zijn nieuwe familieleden toegevoegd, geordend in clusters van vier woongebouwen. Hoewel de woningen een vergelijkbare plattegrond hebben, onderscheidt elk cluster zich aan de buitenzijde met een geheel eigen sfeer die aansluit bij het omringende landschap.

Dit eigen karakter van de clusters zorgt ervoor dat bewoners en bezoekers zich beter kunnen oriënteren op het terrein. Zij hebben behoefte aan herkenbaarheid, rust en overzicht. Veel elementen uit de bestaande gebouwen zijn dan ook doorgezet in de nieuwe woonhuizen, zoals het natuurlijke materiaalgebruik van de overdekte entrees (metselwerk en hout in de gevels) en in het interieur (metselwerk, berkenhout en houtwolcement plafonds). De nieuwe woonhuizen zijn bovendien voorzien van een kap die zorgt voor extra herkenbaarheid en ‘thuisgevoel’.

Bij de analyse van de bestaande gebouwen is een inventarisatie gemaakt van onderhoudsbehoefte, energieverbruik en ruimtelijke vraagstukken. De noodzakelijke verduurzaming bood vaak een kans om bestaande elementen te herwaarderen - zoals door toevoegingen van opbouwen, grotere overstekken en geaccentueerde entrees. Om het rustige karakter van het dorp te behouden, zijn de aanpassingen uitgevoerd in Douglas-hout.

Slot

Het resultaat van vijftien jaar samenwerking is een toekomstbestendig woonzorglandschap, waarin de gemeenschap en het welzijn van de bewoners centraal staan. Het ontwerp is volledig afgestemd op hun behoeften en mogelijkheden, zodat zij een normaal leven kunnen leiden. Nieuw Woelwijck is daarmee voor de buitenwereld een inspirerend voorbeeld van hoe samenleven én samenzijn vorm kunnen krijgen.